želudac

želudac (ventriculus), organ smješten u lijevom hipohondriju, služi kao spremište hrane koja se u njemu i djelomično probavlja. Prednja i stražnja stijenka želuca spajaju se desno u malu, a lijevo u veliku krivinu. Gornji otvor, gdje jednjak ulazi u želudac, naziva se kardija, koja je urezom odijeljena od želučana svoda. Potonji je ispunjen zrakom. Obje krivine omeđuju trup želuca što završava izlaznim (piloričnim) dijelom. Pilorični dio želuca završava otvorom-pilorusom, koji se nastavlja u dvanaesnik. Želudac je, kao i ostali dijelovi probavnog sustava, izgrađen od pet slojeva s posebno razvijenim mišićnim slojem. Sluznicu želuca pokriva jednoslojni cilindrični epitel, koji luči sluz za lubrificiranje površine sluznice i čini zaštitnu barijeru prema kiselom sadržaju želuca. Jednaki epitel oblaže i oko 3,5 milijuna želučanih jamica (foveolae gastricae) u koje se ulijevaju želučane žlijezde (2-5 u svaku). Ispod epitela, između želučanih žlijezda, nalazi se oskudna lamina propria koja u rahlu vezivnom tkivu sadrži brojne limfocite (u piloričnoj regiji i pojedinačne limfne čvoriće), malo eozinofilnih leukocita i plazma-stanica te snopiće glatkih mišićnih stanica koji se odvajaju od muskularis mukoze. Kroz laminu propriju se od dna želučanih jamica do muskularis mukoze protežu želučane žlijezde. Specifične želučane žlijezde (glandulae gastricae propriae) jesu gusto zbijene, razgranjene tubulusne žlijezde u fundusu i korpusu želuca (oko 15 milijuna). Sastoje se od 5 vrsta stanica različito raspoređenih duž žljezdanog tubulusa: 1. nediferencirane stanice, malobrojne su, nalaze se u vratu žlijezda. Mitotički se dijele, diferenciraju i pomiču prema površini nadomještajući propale stanice površinskog epitela (vijek 3-7 dana). Znatno sporije nadomještaju epitelne stanice u dubljim dijelovima žlijezde. Brzo se regeneriraju i oštećenja epitela (npr. aspirinom, žestokim alkoholnim pićima); 2. mukozne stanice, smještene su u manjim nakupinama u vratu žlijezde. Luče kiseli sluzavi sekret (različit od površinskoga koji je neutralan) a sudjeluju i u regeneraciji epitela; 3. glavne (zimogene) stanice, nalaze se u dubljim dijelovima žlijezde, najviše u samom dnu. Imaju sve citološke značajke stanica koje sintetiziraju glikoproteine. Luče pepsinogen, inaktivni predstadij pepsina; 4. obložne (parijetalne) stanice najbrojnije su u gornjem dijelu žlijezde; utisnute su izvana među mukozne ili glavne stanice i otvaraju se u lumen preko intercelularnih kanalića među njima. Slobodna površina im je povećana dubokim intracelularnim kanalićima u koje strše brojni mikrovili. Citoplazma sadrži velik broj mitohondrija. Luče ione vodika i klora koji u intracelularnim kanalićima tvore solnu kiselinu te unutrašnji faktor (intrinsic factor) koji se veže za vitamin B₁₂. Njihov broj se smanjuje kod atrofičnog gastritisa, što uzrokuje pernicioznu anemiju; 5. enteroendokrine stanice (APUD-sustav) su smještene u donjim dijelovima žlijezde i luče pretežno serotonin. Nespecifične želučane žlijezde nalaze se u području kardije i pilorusa (kardijske i pilorične žlijezde). Nadovezuju se na dublje želučane jamice, luče sluz i baktericidni enzim lizozim, a pilorične žlijezde, osim mukoidnih, sadrže i enteroendokrine stanice G (luče gastrin) i D (somatostatin). Motorne funkcije želuca su trojake: a) pohrana hrane; b) miješanje hrane sa želučanim sekretima tako dugo dok ne nastane polutekuća smjesa-himus; c) otpremanje himusa prikladnom brzinom (s obzirom na mogućnost probave i apsorpcije u tankom crijevu) u dvanaesnik. Miješanje hrane ostvaruje se slabim konstrikcijskim valovima (1 val u 20s), našto se u antrumu nadovezuju snažne peristaltičke kontrakcije koje potiskuju želučani sadržaj kroz pilorus (pilorična pumpa). Motoriku želuca pojačavaju: rastezanje njegove stijenke hranom, stimulacija vagusom i gastrin, a inhibiraju enterogastrični refleks (nastaje zbog rastezanja i nadraživanja dvanaesnika, kiselosti himusa i dr.), kolecistokinin i sekretin. 12-24h nakon zadnjeg obroka javljaju se u želucu, povezano s osjećajem gladi, kontrakcije zbog gladi koje su grčevite i ponekad bolne. Ako se gladovanje nastavi, one postupno postaju sve jače i češće, maksimalni intenzitet dosegnu za 3-4 dana, a zatim postupno oslabe. Želučana sluznica luči sluz iz difuzno raspršenih vrčastih stanica, → želučani sok iz gastričnih žlijezda, te sluz i gastrin iz piloričnih žlijezda.