ugljični dioksid

ugljični dioksid (CO₂), bezbojan plin, bez mirisa, topljiv u vodi (stvaranje ugljične kiseline), etanolu i acetonu. Dolazi u atmosferi (0,03%), a biljke ga iskorišćuju za izgradnju organskih spojeva u fotosintetskim procesima (→ fotosinteza). Ti organski spojevi služe čovjeku i životinjama kao hrana. I biljke i životinje otpuštaju ga u atmosferu. To kružno gibanje CO₂ u prirodi naziva se ciklus ugljičnog dioksida. U čovjeka se CO₂ pretežno stvara u staničnim oksidacijskim procesima (400-500L na dan). Venskom krvlju odnosi se iz tjelesnih tkiva u tri oblika: kao bikarbonat pretežno u eritrocitima, otopljen u krvnoj plazmi (ugljična kiselina) i vezan na hemoglobin (karbaminohemoglobin) u pluća gdje se izdiše. CO₂ je u čovjekovu organizmu prirodni stimulator dišnog centra, a stimulira i vazomotorni centar u produženoj moždini i periferne kemoreceptore. Povećana koncentracija CO₂ u krvi (→ hiperkapnija) prigušuje dišni centar i djelatnost živčanih stanica pa djeluje općenito toksički. CO₂ se dodaje anestetičkim plinovima i udisanom kisiku (karbogen: 95% O₂, 5% CO₂) radi stimulacije dišnog centra. Smanjena količina CO₂ → hipokapnija.