membrana stanica

membrana stanica (stanična membrana, plazmalema), dio jedinstvenog sustava citoplazmatskih membrana koji obavija citoplazmu izvana i čini granicu između unutrašnje sredine stanice i stanične okoline. Svjetlosnim mikroskopom vidi se zbog loma svjetlosti ili taloženja boje na njoj. Pod elektronskim mikroskopom, nakon bojenja osmijevim tetroksidom, vidi se kao tipična jedinična membrana, karakteristična za sve citoplazmatske membrane; troslojna (trilaminarna) struktura debljine 7,5-11 nm, u kojoj se jedan svijetli sloj nalazi između dvaju tamnih slojeva (svaki sloj debljine oko 2,5nm). Kemijski sastav: proteini (50-60%), lipidi (20-30%, uglavnom fosfolipidi, ali i kolesterol, lipoproteini i liposaharidi) i ugljikohidrati (10%). Danas je općenito prihvaćen model tekućeg mozaika (Singer i Nicholson) o molekulskoj strukturi membrane: fosfolipidni dvosloj je tekuć i u nj su poput mozaika uronjeni proteini stanične membrane i to na različite načine: integralni proteini uloženi su unutar lipidnog dvosloja ili prolaze kroza nj tako da s obiju strana strše izvan njegove razine; periferni proteini su priljubljeni uz lipidni dvosloj s vanjske ili s citoplazmatske strane. Neki integralni proteini šalju s vanjske strane glikoproteinske lance različite duljine koji čine glikokaliks, a zajedno sa staničnom membranom staničnu površinu, koja je odgovorna za različita zbivanja na površini stanice, osobito ona koja se odvijaju posredstvom receptora (npr. determinatori krvnih grupa A, B, 0 na membrani eritrocita). Lipidna faza membrane zamišljena je kao tekuća, pa se proteinske molekule mogu kroz nju kretati, npr. kompleks antigen-protutijelo, najprije difuzno raspršen po površini stanice, može se skupiti kao agregat na jednom polu. Fluidnost strukture stanične membrane omogućuje i njezinu dinamiku: fuziju, vezikulaciju, endocitozu, egzocitozu i recikliranje. Periferni proteini na citoplazmatskoj strani membrane mogu biti povezani sa sastojcima citoskeleta i tako utjecati na oblik stanice (npr. spektrin u eritrocitima). Funkcije: selektivna propustljivost i svi oblici transporta kroz membranu, sjedište antigena i receptora, mjesto međustaničnih spojeva i spojeva s bazalnom membranom, uređaja za povećanje aktivne površine stanice (mikroresice, bazalni labirint) i za njezino kretanje (cilije, pseudopodiji).