hormoni

hormoni, kemijske tvari s veoma snažnim učinkom u malenim količinama, prvi vjesnici hormonske informacije. Stvaraju se većinom u specifičnim endokrinim žlijezdama (opći, klasični ili glandularni hormoni), iz kojih se luče izravno u krv (unutrašnje lučenje) i djeluju na udaljene stanice (ciljne stanice). Klasični hormoni spadaju po kemijskom sastavu u 3 osnovne skupine: steroidi, derivati aminokiseline tirozina i bjelančevine ili peptidi. Hormoni djeluju u okviru endokrinoga nadzornog sustava koji, zajedno sa živčanim sustavom (uglavnom autonomnim), regulira različite funkcije organizma kao što su rast i lučenje stanica, intenzitet staničnih metaboličkih procesa, transport kroz staničnu mambranu i dr. U ciljnim stanicama djeluju uglavnom na 2 načina: a) vezivanjem sa specifičnim receptorom u staničnoj membrani ili citoplazmi. U tom slučaju aktiviraju enzim adenilciklazu, koja od adenozintrifosfata odjeljuje ciklički adenozinmonofosfat (cAMP). Taj djeluje kao sekundarni glasnik na spomenute metaboličke funkcije; b) genskom aktivacijom u staničnim jezgrama: sinteza deoksiribonukleinske i ribonukleinske kiseline s posljedičnom sintezom novih bjelančevina (enzima). Osim klasičnih hormona, postoje i lokalni hormoni (tkivni hormoni, autakoidi) koji se stvaraju u pojedinim stanicama raspršenim u različitim organima i djeluju samo lokalno ili regionalno (a ne na udaljene organe), čak i onda kada se luče izravno u krv. Ovamo spadaju: → autakoidi, → neurohormoni, → bubrežni hormoni, → probavni hormoni i dr. Pojedini hormoni i njihova terapijska primjena opisani su posebno. Farmakološka upotreba hormona (prirodnih, sintetskih, bioinženjerskih) osniva se na njihovu nadomještavanju u slučaju manjka, odnosno iskorištavanjem njihovih farmakoloških učinaka (npr. protuupalni, antialergijski, citostatični, kontracepcijski, anabolički, hipertenzivni).