stanica

stanica (ćelija), najmanja strukturna i funkcionalna jedinica živih organizama sposobna za samostalan život i reprodukciju. U prokariota (bakterije i modrozelene alge) i protozoa (praživa) stanica predstavlja cijeli organizam. U višestaničnih organizama (metazoa) stanice su specijalizirane za obavljanje određenih funkcija i udružene u strukturne i funkcionalne jedinice višeg reda (tkiva, organi). Svaka stanica je obavijena staničnom membranom koja s protoplazmom (citoplazma i jezgra ili njezin ekvivalent) čini protoplast. Prokariotska stanica nema jezgrine ovojnice ni prave jezgre nego nepravilni i neoštro omedeni nukleoid koji sadrži jednu kružnu molekulu DNK bez proteina, zavijenu u jedan jedini kromosom. Nema jezgrice i dijeli se amitozom. Citoplazma ne sadrži citomembrane i organele nego samo slobodne ribosome. Enzimi staničnog disanja, fotosinteze i metabolizma vezani su za staničnu membranu koja nema sposobnost endocitoze i egzocitoze. Stanična stijenka ne sadrži celulozu. Eukariotska stanica ima jezgru obavijenu membranskom ovojnicom, s više kromosoma u kojima je DNK u obliku dvostruke uzvojnice vezana na proteine. Ima jezgricu a dijeli se mitozom i mejozom. Citoplazma sadrži citomembrane koje tvore većinu citoplazmatskih organela u kojima su smješteni enzimi staničnog metabolizma. Osim organela sadrži metaplazmu (citoplazmatske uklopine) i citoskelet. Stanična membrana ima sposobnost endocitoze i egzocitoze. Animalna stanica nema stanične stijenke nego samo glikokaliks. Biljna stanica ima celuloznu staničnu stijenku premošćenu samo tankim mostićima citoplazme (plazmodezme). Uz ostale citoplazmatske organele sadrži i kloroplaste i druge plastide te veliku središnju vakuolu, koja povećava slobodnu površinu i služi za nakupljanje metabolita. Tijelo odrasla čovjeka sastoji se od 10¹³ do 10¹⁴ stanica različitog oblika koji je prilagođen funkciji. Veličina stanice varira u širokom rasponu od 5-6 μm (zrnate stanice malog mozga) do 150-200 μm (jajna stanica). Aksoni nekih neurona dugi su više od 1 metra.